Doğa koşularında, hiçbir insan etkisi olmadan ve insan etkisi olsa dahi genelde istenildiği gibi yetiştirilemeyen şeyler için kullanılır “yaban” ya da “yabani” kelimesi. İnsanlar için de kullanılır bu kelimeler istenilen ilişkiler kurulamayınca. Ama kelimeler aslında kendiliğinden yetişen sebzeler ve meyveleri tanımlamak için türetilmiştir. Bugün bildiğimiz çoğu meyve-sebze de bir zamanlar yabaniydi. Mesela muzun içinde bir sürü çekirdek vardı. Portakal komple kabuktan oluşuyordu ve çok az olan kuru kısmı yeniyordu. İnsanların yetiştirmesiyle birlikte bu meyveler de bir anlamda “evcilleştirilmiş” oldu Bir de hiç evcilleştirilemeyenler var. Evcil hali bile benzerinden yabani olanlar. Mesela yaban havucu (karakavza) gibi. Bugün de öyle bir konuğumuz var; bakalım sizin için evcilleştirebilecek miyiz?
Yurt dışındaki mutfaklarda sos yapımında çok kullanılan bir sebzedir turp. Hafif acılığından faydalanılır genelde ve et yemeklerinde kullanılır. Türkiye’de ise turp daha çok çiğ şekilde tüketilir. Ama konumuz turp değil, en azından bildiğinizden değil. Konuğumuz bayır turpu ya da yaban turpu olarak bilinen “horseradish”. Yaban turpunun Doğu Avrupa’dan yayıldığına inanılmaktadır. Tıpkı hardal, vasabi, turp ve lahana gibi turpgiller familyasının bir üyesidir. Yaban turpu da acımsı bir tada sahip olduğu için ekşi kremayla ve mayonezle karıştırıp bir acı sos yapılması çok popülerdir. 1 yemek kaşığı yaban turpu 15 gram gelmektedir ve yaklaşık 8 kaloridir. İçerdiği protein de yağ da 1 gramdan azdır. Yani bu kalorinin büyük çoğunluğu karbonhidrattan gelmektedir. Az miktarlarda da olsa kalsiyum, magnezyum, potasyum ve folat içerir. Ayrıca bu acı sebze, kansere, enfeksiyona ve beyin hastalıklarına karşın koruyucu olabileceği düşünülen glukosinolat adında bitkisel bir kimyasal grup da içerir. Bu grubun bir üyesi olan sinigrin, yaban turpunda en çok bulunandır. Sinigrin bir antioksidan olarak davranır ve hücrelerimizi serbest radikallerin zararlı etkilerine karşı korur. Ancak yine de vücudunuzda çok fazla miktarda sinigrin bulunduğunda, bu durum ters etki yaparak kanser riskinizi arttırabilir.
Yaban turpu ile ilgili çok sayıda ve derinlemesine araştırmalar olmadığı için, yaban turpunun olası yan etkilerine dair bilgimiz kısıtlı. Ancak yine de çok tüketildiği zaman şişkinlik gibi bazı sindirim problemlerine yol açabilir. Özellikle halihazırda bir sindirim problemi olan insanların dikkatli tüketmesi önerilir. Genel olarak turpgiller familyasındaki sebzeler guatrojen olarak sınıflandırılır ve hipotiroidi olan bireylerin kontrollü tüketmesi önerilir.
Kaynaklarım: