Gebelikte beslenme konusunu anlattık. Peki bitti mi? Tabi ki hayır. Asıl yeni başlıyor. Yani gebelik bitip çocuğunuzu elinize aldığınız zaman. Artık size bağımlı bir can var. O canın bütün ihtiyaçlarıyla ilgilendiğiniz gibi beslenmesiyle de ilgilenmelisiniz. Ama onun küçük bedeninin tüm gereksinimleri sizinkiyle aynı değil. O yüzden çok özenli bir beslenme gerekiyor. Ne yapmanız gerektiği konusunda şüpheleriniz varsa, merak etmeyin doğru adrestesiniz. Bu yazımızda bebeğinizin hayatının ilk 1 yılını konu alacağız. Gelişmekte olan vücudunun besin ögeleri açısından ne gibi ihtiyaçları var? Ya da neleri sindirebilir, neleri sindiremez? O zaman 0-1 yaş çocuk beslenmesi yazımız başlıyor.
Lafa çok duyduğunuz ve sonuna kadar doğru bir söz ile başlamak isterim. Yenidoğan bir bebek için en ideal besin anne sütüdür(1). İlk 6 ay sadece anne sütü verilmelidir. Çünkü anne sütü sindiriminin kolaylığı, tüm besin ögelerinin karşılanması ve enfeksiyonlara karşı bebeğin korunmasını sağlaması açısından yeri doldurulamaz bir besindir. WHO (Dünya Sağlık Örgütü) anne sütüne 6. aydan sonra da ortalama 2 yaşına kadar devam edilebileceğini söylüyor. Tabi 6. aydan sonra tamamlayıcı besinler kullanılmalı ama anne sütü bırakılmamalı. Anne sütünün o kadar önemli olduğunu biliyoruz artık. Peki anne sütünün enfeksiyonlardan nasıl koruduğunu, içerdiği besin ögeleriyle bebeğin sağlığını nasıl düzenlediğini, tüm bunlara rağmen sindiriminin nasıl kolay olduğunu biliyor muyuz? Ama o konuya girmeden önce belirtmeliyim ki anne sütünün de oluşum aşamaları vardır. Kolostrum, geçiş sütü ve olgun yani mature anne sütü. Peki bu üç anne sütünün farkı nedir?
KOLOSTRUM
Doğumdan sonra (postpartum) ilk beş gün boyunca salgılanan ilk süttür. Kolostrum ilk süt olduğu için öncelikli görevi bebeğin bağışıklık sistemini oluşturup enfeksiyonlara karşı koruma sağlamaktır. Peki nasıl koruduğunu açıklayalım. Kolostrum, enfeksiyon ve alerjiden koruyan antikorlar ve akyuvarlar, sekretuvar IgA, laktoferrin, makrofajlar T ve B lenfositler gibi antienfektif etmenlerden zengindir. Bu etmenler de haliyle bebeğinizin bağışıklık sistemini oluşturuyor. Olgun süte göre daha fazla protein (%3-3.5 g), A, D ve B12 vitaminleri, sodyum ve çinko içerir ama daha az yağ ve laktoz içerir. Aynı zamanda kolostrum bağırsaktan bilırubinin atılmasını sağlayarak sarılığı önler.
GEÇİŞ SÜTÜ
Geçiş sütünün kolostrum gibi çok önemli özellikleri yoktur. Buradan geçiş sütünün önemsiz olduğu sonucu çıkmasın. Sonuçta anne sütü. Ama adı gibi geçiş aşamasının sütüdür. Kolostrumun son bulduğu beşinci günden olgun sütün başladığı on beşinci güne kadar salgılanan süttür. Anne sütünün kolostrumdan olgun süte evrilme aşaması da diyebiliriz.
OLGUN (MATURE) ANNE SÜTÜ
Anne sütü; yağda ve suda çözünebilen 200’den fazla bileşik madde içeren kompleks bir bileşiktir. Hemen belirteyim ki; bileşiminin %88 ve bazen daha fazlasını su oluşturmaktadır. Yani ilk 6 ay sadece anne sütü derken su dahil. Bebeğin bu ilk enerji kaynağının enerjisinin %50’den fazlası yağlardan, %38’i karbonhidratlardan karşılanmaktadır. Anne sütünün proteinleri whey ve kazein olup anne sütünde bu oran 60/40’tır. Ve anne sütünün proteinlerinin net protein kullanımı (NPU) %100’dür. Yani vücut proteinlerine tamamen dönüşebilmektedir. Bu da anne sütünü yumurta ile birlikte eşsiz birer protein kaynağı yapar. Tabi bu proteinlerin içinde çok sayıda protein yapısında büyüme faktörü de vardır.
Anne sütünde karbonhidratların çoğunluğunu laktoz oluşturmaktadır. Laktoz; kalsiyum, magnezyum gibi minerallerin
emilimini artırır, beyin ve spinal kord’da galaktolipitlerin yapısına girerek beyin gelişiminde rol oynar. Ama anne sütünde önemli miktarlarda glikoz, galaktoz gibi basit şekerler ile çocuğu enfeksiyonlardan koruma özelliği olan oligosakkaritler ve diğer bazı kompleks karbonhidratlar da bulunmaktadır.
Anne sütünün yağlarının % 98’ini trigliseritler oluşturur. Trigliserit yapısında en fazla bulunan yağ asitleri ise palmitik ve oleik asitlerdir. Ayrıca çoklu doymamış yağ asitlerinden zengin olması beyin gelişimi, miyelinizasyon, retinal işlevler ve hücre proliferasyonunun normal olmasını sağlar.
Anne sütünün çok önemli birkaç özelliğinden bahsettim. Umarım ne kadar önemli olduğunu anlatabilmişimdir. Bu değeri etkileyen etmenler nelerdir diye sorarsanız, söyleyelim:
Maternal (anne) Beslenme, Diyet
• Doğum Yaşı ve Laktasyon Süresi
• Emzirme Süresi ve Emzirme Zamanı
• Gestasyonel Yaş (Zamanında veya
prematüre doğum)
• Annenin tekrar gebe kalması
• Metabolik Hastalıklar
• İlaç Kullanımı
• Mevsimler
• Yaş
• Kişisel Farklılıklar, anne sütünün enerji ve besin ögelerini düzeyini etkiler.
Konumuz 0-1 yaş beslenmesi olmasına rağmen şimdiye kadar hep anne sütünden bahsettim. Farkındayım, hatta belki biraz uzattım. Şimdi bebeğin 1 yaşına kadar ay ay hangi tamamlayıcı besinleri alabileceğini görelim.
6. ay ve sonrası
- Anne sütü var ise mutlaka devam edilmelidir.
- Ancak anne sütü yok veya yetersiz ise Devam maması kullanılabilinir. Bunun yanı sıra meyve suyu (elma veya şeftali), yoğurt, sebze çorbası(patates, havuç, kabaktan oluşan)beslenme planına ilave edilebilir.
- Bebeğe çok miktarda çorba, vb ek gıda vererek zorlanmamalıdır, bu ürüne karşı tepki oluşturacak ve bebek diğer ek besinlere tepki gösterecektir.Patlıcan ve mantar 1 yaşından önce bebeğe yedirilmemelidir. Alerjik etki gösterebilirler.
- Yumurta sarısı (1/8 oranında)
7. ay
- Anne sütü var ise mutlaka devam edilmelidir.
- Yumurta sarısı ( 1/4 oranında)
- Ekmek içi, pirinç, muhallebi eklenebilir.
- Meyve suyu ve meyve püresi, yoğurt (Ev yapımı)
- Kırmızı et, tavuk eti, balık eti
- Bitkisel yağlar
- Sebze püre veya sebze çorba
- Pekmez, meyve suyuna karıştırılabilir. (Kalsiyum içeren gıda ile tüketim aralığı 1 saat olmalıdır)
- Devam mamaları bebeğin beslenme planına eklenmelidir.
8. ay
- Anne sütü var ise mutlaka devam edilmelidir.
- İyi ezilmiş ev yemekleri (kıymalı ve sebzeler)
- Pastörize peynir
- Tahıl- kuru baklagil ezmeleri
- Pekmez( yoğurt veya süt içine karıştırılmadan verilmelidir taze meve suyu veya püresi ile karışabilir)
- Yoğurt
- Devam mamaları
- Tam yunurta
9-12 Ay Beslenmesi
9 aylık bir bebek günde 1-2 tam öğün ek gıda tüketebilir. Artık çiğneme becerileri geliştiği için hafif pütürlü püre veya çatalla ezilmiş yemekleri yiyebilir. Kıymalı sebzeli ev yemekleri, kuru baklagil yemekleri, bulgur, tam tahıllı ve mısır unlu yemeklere başlanır.
8. , 9. aydan sonra bebek başını dik tutabilir, ellerini kullanarak ağzına besin götürebilir. Bebeğin kişilik gelişimi ve yeme alışkanlığı kazanması için aile sofralarına oturması sağlanmalıdır. 12. ayda önüne tabak koyularak kendisinin istediği gibi ve istediği miktarda yemesine izin verilmeli. Ortalığın kirlenmemesi için sofra bezi kullanabilirsiniz. ?
KAYNAKÇA
1- Samur G. Anne Sütü, Sağlık Bakanlığı, Birinci basım, Şubat 2008, ANKARA
2- Elif N. Özmert, Erken çocukluk geliþiminin desteklenmesi-I: Beslenme, Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Dergisi 2005; 48: